مدارس دینی دارالعلم شیراز ( در دوره زندیه و قاجاریه )

مدرسه آقا بابا خان

مدرسه آقا باباخان یا مدرسه وکیل و یا مدرسه سردار، از آثار دوره زندیه در شیراز است. این مدرسه در محله درب شاهزاده در جنب مسجد وکیل و در جنوب آن و غرب بازار وکیل قرار گرفته است. بنای مدرسه از کریم خان زند است که شالوده‌های آن را نهاده و به اتمامش موفق نشد. پس مرحوم حاجی محمدحسین خان صدر اصفهانی، شروع در اتمام آن نمود، باز توفیق نیافته، از شیراز به تهران رفت، آنگاه مرحوم آقا بابا خان بارفروش مازندرانی، که سمت فراش باشی، للـه باشی و سرداری در زمان حکومت فرمانفرما حسینعلی میرزا داشت، آنرا در سال 1249 به اتمام رساند. اساس کتیبه‌های موجود در مدرسه،شبستان این مدرسه، در سال ۱۲۴۵ق و حیاط آن در سال ۱۲۴۷ق به اتمام رسیده‌است. سال ۱۳۳۳ش اداره باستان‌شناسی استان فارس تعمیراتی در این مدرسه انجام داده‌است (بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز صص ۲۳۱ - ۲۳۳) دهه ۱۳۶۰ بدینسو، این مدرسه دینی توسط حضرت شیخ مُحّی الدین حائری شیرازی، امام جمعه سابق فارس و از اساتید حوزه علمیه شیراز با همکاری برخی علمای دیگر آن شهر، راه اندازی و از امکانات نسبتا مناسب رفاهی برای طلاب علوم دینی فراهم گردیده بود. این اثر در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۴۷ با شمارهٔ ثبت ۶۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* محمد ابراهيم بن محمد تقي زارع ، از ساکنان این مدرسه بوده است. وی نسخه ای از کتاب حاشیه المعالم " تالیف : ملا میرزا محمد شیروانی را به خط نستعلیق در سال ۱۲۵۸ ه. ق. کتابت کرده است که به شماره ۳۰-ح/۲۹۱ در کتابخانه ملی فارس در شیراز وجود دارد. و رقم و تاریخ آن چنین است: " قد وقع الفراغ المستكتاب هذه الحاشیه ... سنه ثمان و خمسین و ماتان بعد الف ... علی ید ... محمد ابراهیم بن محمد تقی الزارع فی بلده شیراز فی مدرسه آقا بابا خان " ( فهرست کتابخانه ملی فارس ج ۱ ص )

* محمد لاری ، از ساکنان این مدرسه است. وی نسخه ای از کتاب " خلاصه الحساب " شیخ بهایی را به خط نسخ تحریری در جمعه ۵ شوال ۱۲۶۵ کتابت کرده است که به شماره ۱/۷ در کتابخانه مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی وجود دارد. ( فهرست خطی مرکز دایره المعارف ج ۱ ص )

* محمد حسين كافي خراساني از فضلاء ساکن این مدرسه است. وی نسخه ای از کتاب " الروضه البهیه " شهید ثانی را به خط نسخ در روز دوشنبه ۲۵ جمادی الثانی ۱۲۷۲ ه. ق. کتابت کرده است که به شماره ۹۲۸۹ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وجود دارد. ( فهرست مرکزی دانشگاه تهران ج ۱۷ ص )

* محمد صالح بن محمد مهدي طبيب جهرمي از ساکنان این مدرسه است. وی نسخه ای از کتاب " الحشریه " تالیف صدرالدین محمد شیرازی ( ملا صدرا) به خط نسخ در یکشنبه صفر ۱۲۷۷ ه. ق. کتابت کرده است که به شماره ۱۰۶۸۱/۲ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وجود دارد. ( فهرست مرکزی دانشگاه تهران ج ۲۰ ص )

* حاج شیخ محمد علی موحد؛ مدیر و مدرس درس معالم در مدرسه آقا بابا خان شیراز

* سید حسین آیت اللهی ، مدرس سیوطی و شرایع در مدرسه آقا بابا خان.

* سید حسن آیت اللهی مدرس سیوطی و شرایع در مدرسه آقا بابا خان.

مدرسه مرکبی

این مدرسه ظاهرا در دوره قاجاریه ساخته شده و مدرسه کوچکی بوده و به مرور زمان از بین رفته است .

* محمد حسين فرزند آقا محمد حسيني از ساکنان این مدرسه است. وی نسخه ای از کتاب " الصر " را به خط نسخ در سال ۱۲۴۷ ه. ق. در مدرسه مرکبی شیراز کتابت کرده است که به شماره ۸-ص/۵۴۲ در کتابخانه ملی فارس در شیراز وجود دارد. و رقم و تاریخ آن چنین است: " تمت الكتاب بعون الملك الوهاب این خط فقیر حقیر محمد حسین ابن آقا محمد حسینی بتاریخ چهارم شهر ذی الحجة الحرام در مدرسه مركبی نوشته شد و الله اعلم بالصواب سنه ۱۲۴۷" ( فهرست کتابخانه ملی فارس ج ۲ ص )

مدرسه قوام

مدرسه حسینیه یا مدرسه قوام که متصل به خانه او و دارای چندین ملک موقوفی بود و از درآمد آنها وجوهی به طلاب و مدرسان پرداخت می‌شد یا صرف نذرهایی در روزها و ماههای خاص می‌گردید (فارسنامه ناصری ، ج ۲، ص ۹۶۴ و ۹۶۵).

این مدرسه از آثار دوره قاجاریه شیراز است که در خیابان لطفعلی‌خان زند‌، نرسیده به درب شیخ و در نزدیکی نارنجستان قوام توسط میرزا علی اکبر قوام‌الملک درسال 1273 ه. ق. احداث شد. سر در این مدرسه کاشی‌کاری شده و کتیبه‌ای بر فراز آن قرار دارد که اشعاری در وصف قوا‌م‌الملک بر روی آن نگاشته شده است. معماری این مدرسه برگرفته شده از مدرسه آقا باباخان شیراز است. این بنا یک بار در زمان پهلوی مورد مرمت قرار گرفت و بار دیگر نیز در سال 1366 ه.ش مرمت شد.