صحافان و جلد سازان از آغاز تا قرن دهم هجری

از آغاز تا قرن هشتم هجری

* ابومنصور محمّد بن احمد بن محمّد بن ابراهیم وراق معروف به «ابن خبّاز»، از محدّثین اصفهان در قرن چهارم هجری است. از دارکی، ابن جارود، فضل بن خصیب و محدّثین هم طبقه او روایت کرده است. حافظ ابونُعیم از او روایت می کند. وی در سال ۳۶۰ ق وفات نمود. ( ذکر اخبار اصفهان ج۲ ص ۲۹۹ )

* ابوالوفاء کامل بن مُکرم بن محمد بن عمرو بن وردان تمیمی سمرقندی ورّآق، از محدثین است و از ابومیمون یوسف بن هاشم و از محدثان مصر و شام حدیث نقل کرده است. ( القند فی ذکر علماء سمرقند ص ۶۹۶ )

* ابونصر فتح بن عمرو وراق کِسِّی تمیمی ( م. ۲۵۹ ق. ) از محدثان سمرقند است. از ابی مقاتل ؛ یزید بن هارون ؛ عبدالرزاق بن همام طنافسی ؛ نضر بن شمیل روایت کرده است . محمود بن عنبر نسبی؛ ابویعقوب اَبّار سمرقندی و محدثان کِسّ و سمرقند و ماوراء النهر از او روایت کرده اند.

* ابوالحسن علی بن محمد ورّاق سرخسی ؛ از محدثان ساکن سمرقند بود و در آنجا شیخ امامِ زاهدِ علی بن احمد سنکباثی حدیث شنید . ( القند ص ۵۵۱ )

* قاضی ابوالقاسم ابراهیم بن محمد بن سلیمان وراق سمرقندی از محدثان است و ابوالعباس صغّانی از او حدیث نقل کرده است . ( القند ص ۵۸ ، التحبیر ج ۱ ص ۵۵۸ )

* ابوعلی اسماعیل بن یحیی ورّاق سمرقندی از محدثان است و از احمد بن نصر عتکی، عبد بن حمید کشی و ابی اللیث بخاری حدیث نقل کرده است و ابوعلی محمد بن محمد بن حادث حافظ سمرقندی از وی ( ابوعلی وراق سمرقندی ) روایت می کند. ( القند ص ۶۳ )

* ابونعیم جابر بن هاشم ورّآق سمرقندی از محدثان است.از معروف بن حسان حدیث روایت می کند و ابن مسعود سمرقندی از او حدیث نقل می کند. ( القند ص ۱۲۲ )

* ابوالازهر زاهر بن خالد بن عمرو وراق بخاری سمرقندی. ( م. ۲۵۶ ه. ق. ) از محدثان است . اهل سمرقند بود کگفته می شد در اصل از بخارا است. در حدیث موثق بود و غریبی فاضل بود. از محمد بن یوسف فریابی ، محمد بن کثیر مصیصی، آبی عبید قاسم بن سلام و محدثان شام و عراق حدیث نقل می کرد. و سهل بن شاذویه از او حدیث روایت کرده است. ( القند ص ۱۷۳ )

وی در شنبه ۴ یا ۵ شعبان ۲۵۶ ق. در سمرقند درگذشت و در روز بعد در سنگ ریزستان به خاک سپرده شد. ( القند ص ۱۷۳ )

* عبد محمد عبدالله بن محمد بن نصر رازی ورّآق؛ از محدثان سمرقند بود و به ورّتقی مشغول بود. از ازهر روایت می کند و حسن بن منصور مقری در استیجاب از او حدیث نقل می کند. ( القند ص ۳۲۱ )

* صدیق بن احمد حامدی وراق مستملی نَسَفی از محدثان است و از حافظ ابوالرجاء قتیبه بن محمد عثمانی ( القند ص ۲۶۵ )

* ابو مسعود سعید بن محمد وراق ، از محدثین سمرقند است . از منصور بن صلت روایت می کند . ( القند ص ۱۸۸ )

* ابوسعید بن داود ورّاق سمرقندی ( م. ۲۸۲ ق. ) از محدثان است. از ابوبکر طرطوسی روایت نموده و عبد بن سهل زاهد از او روایت می کند. در چهارشنبه ۲۳ رمضان ۲۸۲ ق. وفات یافت . و روز بعد نماز را امیر یعقوب بن احمد بن اسد بر او نماز خواند و به خاک سپرده شد. ( القند ص ۲۰۹ )

* ابوحامد صالح بن یونس بن عدی بن ابراهیم ورّاق اِشتیخنی ( ز ۳۵۰ ق. ) ، از محدثان سمرقند است. ( القند ص ۲۵۹ )

* ابوبکر محمّد بن عبداللّه بن حارث صحاف از محدثان قرن ششم هجری است و از ابواحمد عبدالملک بن محمّد بن عبدالملک بن حسین بن عبدویه بن سعید واعظ عطار مستملی از او حدیث نقل می کند . ( التّحبیر، ج ۱ ص ۴۸۹ )

* ابومطیع محمّد بن عبدالواحد مصری صحاف ؛ از محدثان قرن ششم هجری

* ابوعلی صحّاف، از محدّثین اصفهان است، و احمد بن محمّد بن اشته مدینی از او روایت نموده است. ( ذکر اخبار اصفهان، ج۱ ص ۱۰۳ )

* ابوبکر احمد بن محمّد بن حسنویه صحاف ، از محدّثین اصفهان در قرن سوم هجری است. او از علیّ بن عبداللّه بن مبشر واسطی و دیگران روایت می کند. وفات او قبل از سال 270ق روی داده است.

* ابوالمطهّر مجلّدی، از ادباء و دانشمندان اصفهان است، در صرف و نحو و لغت و انشاء مهارت داشته، و مافرّوخی او را در ردیف متقدّمین ذکر نموده است . ( محاسن اصفهان ص ۳۲ )

قرن نهم و دهم هجری

قوام الدین مجلد تبریزی از صحافان و تذهیب کاران و نقاشان قرن نهم هجری . وى در تذهیب و تشعیر و طراحى و ترسیم نقوش و ارائه چرمهاى سوخته و معرق و طراحى قالبهاى مخصوص و سایر آرایش و پیرایش جلدسازى و فن نگارگرى شهرت داشت و از استادان طراز اول دوران خود بود. صنعت معرق و مشبك و منبت‏كارى بر روى جلدها و سایر تزیینات جلدسازى از اختراعات ارزنده این استاد است. وى از استادان طراز اول جلدسازى به شمار مى‏رود. وقتى آوازه‏ى شهرتش به دربار بایسنقر میرزا در هرات رسید، بایسنقر میرزا وى را به هرات دعوت كرد و او در كتابخانه بایسقنرى به جمع استادان و هنرمندان پیوست و صنعت جلدسازى را در آن دیار رونق داد. جلد ماهرانه و استادانه «شاهنامه بایسنقرى» اثر این هنرمند تبریزى است كه با همراهى جمعى دیگر از هنرمندان نقاش تزیین یافته است. ( گلستان هنر ص سی و هشت ، اثر آفرینان ج ص )

* سیّد جلال الدّین حسینی اصفهانی معروف به «آقا میرک» ( ز ۹۵۰ ق. ) شاعر نقاش و مذهب و صحاف هنرمند قرن دهم هجری است.

در اصفهان متولّد شد و به تبریز رفته و نزد استاد کمال الدّین بهزاد به فراگیری نقاشی پرداخت و در ضمن آن فنون تذهیب، صحافی، جلد سازی و خوشنویسی را فراگرفت و در کتابخانه سلطنتی تبریز به فعالیت پرداخت و گمان می رود پس از انتقال پایتختی از تبریز به قزوین او نیز به قزوین آمده باشد. او از نقاشان مینیاتور ایرانی بوده و برخی از تابلوهای نفیس شاهنامه طهماسبی و خمسه طهماسبی توسط او کشیده شده است. او در هنر جلدسازی نیز صاحب ابداع و ابتکار بوده و از جمله روی جلدها را به جای ضربی یا ضربی طلاپوش که دارای انواع نقوش اسلیمی، خطائی و یا تشعیر برجسته بوده، بوم مشکی کرده، تشعیر می ساخت. تشعیر روغنی روی جلدهای کار آقا میرک شامل گل و بوته و درخت و باغ و صحرا و جانور سازی چون سیمرغ و اژدها در حال گرفت و گیر و آهو در حال گریز و پرندگان زیبا در هوا بود و این طرز کار را شیوه آقا میرکی می گفتند و بسیار مستحسن و زیبا بود. ( اعلام اصفهان ج ۲ ص ۳۵۰ )

* مولانا قرشی سمرقندی متخلص به " خطائی " از شاعران و صحافان قرن نهم هجری است. در سمرقند می بوده و در بازار دکان صحافی داشته و جمیع ظرفا در دکان او جمع می گشته اند و او چاز این جمعیت پریشان می گشته زیرا که مانع او می شده اند. قبر او در سمرقند است. ( تذکره مجالس النفائس ص ۲۲۰ )

* محمد بن عبدالله بن عمر صحاف ؛ از صحافان قرن نهم هجری . مالک کتاب " اختیارات مظفری " تالیف : قطب الدین شیرازی ( فهرست توصیفی نسخه های خطی فارسی انستیتو شرق شناسی سن پترزبورگ . ج.۱۱ ص )

* طالعی یزدی ( ز ۹۶۷ ق ) . شاعر و خوشنویس و صحاف قرن دهم هجری ساکن هند . ( احوال و آثار خوشنویسان ج ۲ ص ۳۳۳ ، کاروان هند ج ۱ ص ۷۸۹ ) کاتب " مجمع البیان " ( فهرست الفبایی رضوی ص ۴۹۶ )

* مولانا فکری استرآبادی ، از شاعران قرن دهم هجری است . اغلب اوقات به صحافی مشغول بود . ( تذکره تحفه سامی ، تصحیح همایونفرخ ص ۳۱۴ )

* مولانا فتوحی اصفهانی ، از شاعران قرن دهم هجری بود. به نوشته سام میرزا صفوی : " در صحافی اندک وقوفی دارد .‌اما بسیار لاابالی و هرزه گرد است . (تذکره تحفه سامی ، همایونفرخ ص ۲۵۶ )

* مولانا عشرتی قلندر ، از شاعران قرن دهم هجری . " مولد معلوم نشد. در صحافی اندک موقوفی دارد. و در علم ادوار او را خبرهاست. " ( تذکره تحفه سامی ، همایونفرخ ص ۲۷۸ )

* مولانا رمضان نباتی استرآبادی ؛ از شاعران قرن دهم هجری . در استرآبادی به صحافی مشغول بود . ( تذکره تحفه سامی، همایونفرخ ص۳۳۲ )

* مولانا ذاتی لاری ؛ از شاعران قرن دهم هجری است. در تبریز ساکن و به صحافی مشغول بود . ( تذکره تحفه سامی، همایونفرخ ص۳۱۵ )